İran kedisi: Özellikleri, bakımı ve beslenmesi

Eminim kalpleri burkan kederli bakışı ve buna ek olarak sürekli memnuniyetsizmiş gibi bir ifadesi olan İran kedisini, en azından nasıl göründüğünü yakından biliyorsunuz.

Günümüzde İran kedisi olarak anılsa da bu ırkın asıl adı “Fars kedisi”. Horasan kedisi ve Pers kedisi olarak da biliniyor.

İran kedisi yaklaşık 400 yıllık tarihi olan gerçekten özel bir cins. Sevimli görünümü, diğer kedilerden farklı yüz hatları ve yumuşak huylu olması nedeniyle dünyanın en popüler kedi ırkları arasında yer alıyor.

Bu yazımda bilinen en eski kedi ırkları arasında yer alan İran kedisinin görünümü, kişiliği, tarihi, bakımı, en sık görülen sağlık sorunları hakkına bilgiler vermeye çalışacağım. Ama şunu baştan söyleyeyim kedi tüyüyle ilgili bir probleminiz yoksa ve kendinize sakin ev arkadaşı arıyorsanız bir İran kedisi tam size göre olabilir.

Kısaca İran kedisi

• Sakin yapısıyla ev kedisi olarak en uygun kedi ırklarından biridir.
• Fars kedisi bakımında vaktinizi en çok kürk bakımı alacak.
• Özel bir diyete ihtiyaç duymaz ama nispeten hareketsiz bir kedi olduğu için kilo almaya yatkındır.
• Böbrek hastalıkları, solunum ve göz problemleri bu ırkta kalıtsal olarak görülür.
• Ortalama yaşam süresi 10-17 yıl arasındadır.
• Dışarda yaşamaya uygun bir ırk değildir, özellikle ev ortamında bulunmaları gerekir.
• Bakıcısına düşkündür, sakin ortamlardan hoşlanır.
• Yabancılara karşı pek sıcakkanlı değildir.
• Çok oyun meraklısı değildir ama ilgi sever.

İran kedisi tarihi

Tüm modern evcil kediler gibi İran kedisi de Orta Doğu ve Kuzey Afrika’ya özgü vahşi bir kedi türü olan Felis silvestris lybica (Afrika Yaban Kedisi) soyundan gelir. Afrika Yaban Kedisi yaklaşık 10.000 yıl önce Antik Mısır’da evcilleştirilmiş.

Aslen İran’nın Horasan şehrine özgü olan be bu şehirden dünyaya yayılan İran kedisi “uzun tüylü kediler” olarak bilinen ve oldukça büyük bir grup olan ırklar toplamının alt dallarından biri.

Avrupa’da ilk olarak 17. yüzyılda ortaya çıkan İran kedisi ırkı aslında yine uzun tüyleriyle bilinen Ankara kedisiyle birlikte ele alındığında geçmişi çok daha eskilere dayanıyor.

Ankara kedisi ve İran Kedisi

Ülkemize özgü bir ırk olan Ankara kedisi ve İran kedisi birbiriyle yakın ilişkisi olan iki ırk. Her ikisi de “uzun tüylü kediler” grubuna dahil. Hatta 19. yüzyıl başına kadar bu iki ırk tek bir ırk (Angora/Ankara) olarak kabul ediliyordu.

Bunun temel nedeni, 17. yüzyılda Fransa’dan getirilen Ankara kedilerinin İtalya’da İran kedileriyle çiftleştirilmesi. Orijinal Ankara kedisinin beyaz, İran kedisinin ise gri kürkü var. Ama günümüzde İran kedilerinin pek çok farklı kürk rengi bulunuyor.

1871 yılında Londra’da düzenlenen dünyanın ilk kedi şovunda gösterilen İran kedisi bundan 20 yıl sonra Ankara kedisinden farklı, ayrı bir ırk olarak kabul edilmiş.

Bu süre içinde, Kraliçe Viktorya’nın iki tane mavi/gri İran kedisinin olmasının da etkisiyle İngiltere’de son derece popüler bir kedi ırkı haline gelmiş.

Irkın şöhreti 19.yy’ın ikinci yarısında Kuzey Amerika’ya kadar ulamış. Amerikalılar ırkın orijinal kürkünden esinlenerek “Sterling” adını verseler de bu isim pek kabul görmemiş ve ırk dünyaya Fars kedisi olarak yayılmış.

Basık yüzlü ve bebek yüzlü İran kedileri

Günümüzde yaygın olarak bilinen “basık yüzlü” İran kedileri aslında 1950’li yıllarda ırkta oluşan bir mutasyon nedeniyle ortaya çıkmış. Irkın orijinal yüzü daha çok Ankara kedisine benziyor. Ama mutasyon nedeniyle ortaya çıkan bu yüz şekli çok rağbet görünce yetiştiriciler daha çok basık yüzlü kedi üretmeye başlamış.

Günümüzde İran kedisi bu basık yüz şekliyle o kadar özdeşleşmiş durumdaki ırkın orijinal, yuvarlak hatlı yüz şeklini bilen çok az sayıda insan var. Yetiştiriciler de bu yuvarlak hatlı yüzü tarif ederken “geleneksel veya bebek yüzlü” İran kedisi olarak adlandırıyorlar.

İngilizce’de basık yüzlü İran kedileri, yine basık yüzlü bir köpek türü olan Pekinez’e (Pekingese) benzetildikleri için “peke-faced” olarak anılıyor.

İran kedisi görünümü

İran kedisinin Ankara kedisi ile ilişkisinden bahsettikten, yuvarlak hatlı yüzünün neden günümüzde basık bir yüz şeklini aldığını anlattıktan sonra günümüzde İran kedilerinin genel olarak kabul edilen fiziksel özelliklerine bir bakalım.

Basık ve yuvarlak yüzlü İran kedisi diğer kedi türlerinden kolayca ayırt edilebilir. Büyük gözleri yuvalarından biraz dışarıdadır.

Yukarıda da belirttiğim gibi günümüzde İran kedisinin pek çok farklı kürk rengi var ama ırkın orijinal kürk rengi gri.

İran kedisinin yaygın olarak görülen fiziksel özelliklerini şöyle sıralayabilirim;

• Kocaman, yuvarlak, çıkıntılı gözler
• Basık bir yüz (bebek yüzlü olanlar hariç)
• Uzun ve kabarık tüyler (10-15 cm’ye kadar uzayabilir)
• Yetişkinlerde orta büyüklükte bir gövde (3.5 – 5.5 kg arası)
• Kalın ve kısa bacaklar
• Kısa sayılabilecek ama vücutla orantılı bir kuyruk

Genel olarak İran kedisi olarak adlandırılan ancak farklı türler olan bazı kedilerde var.

Nispeten yeni kabul edilen bir ırk olan “Exotic Shorthair” İran kedisi ve Amerikan Shorthair ırklarının melezi. Yüz olarak İran kedisine benzer, gözleri büyüktür ama daha kısa tüylere sahiptir. Yani kısa tüyleri olan bir İran kedisi görürseniz bu İran kedisi değil “Exotic Shorthair” kedisidir.

İran kedisi ve diğer ırklarla ilgili son bir bilgi; 1984 yılına kadar ayrı bir cins olarak kabul edilen, İran kedisi ve Siyam kedisi melezi olan Himalaya kedisi de daha sonra İran kedisi ırkına dahil edildi.

İran kedisinin karakteri

İran kedileri genel olarak anlaşması kolay sakin bir ırk olarak tanınırlar.

“Kucak kedisi” olarak Kabul edilen bu ırk diğer bazı kedi türlerinden farklı olarak uzun süre sevilmeye izin verirler. Bakıcılarıyla yakın ilişki kurarlar ama yabancılardan pek hoşlanmazlar.

Sakin bir tür olması nedeniyle genellikle çok çocuklu aileler için önerilmez. Çocukların yarattığı kargaşadan rahatsız olabilirler. Çok sosyal bir ırk değildir. Tabii zaman içinde çocuklara ve eve gelenlere de alışabilirler ancak bu süreç çok hızlı ve kolay olmaz. Sessiz, kalabalık olmayan evler bu kediler için en idealidir.

İran kedisi acayip oyuncu, oradan oraya koşturan, duvardaki raflara çıkan, tezgah üstünde gezen ve sürekli sizinle oynamak isteyen bir tür değildir. Enerji düzeyleri oldukça düşüktür. Ancak sevgi ve ilgiye hiçbir zaman hayır demezler. Eve geldiğinizde oyun oynamak istemeyebilir ama kucağınızda oturup sevilmek için can atar.

Kedi dünyasının en çabuk öğrenen ve en zeki ırkları arasında değildir ama gündelik işlerini görecek kadar eğitimi kolaylıkla alabilir. Çeşitli kaynaklarda kedi ırklarının zeka seviyeleri için yapılan değerlendirmelerde orta ve orta alt sıralarda yer almakla birlikte bu değerlendirmelerin iki temel noktasının avlanma ve hayatta kalma yeteneği olduğunu unutmamak lazım. İran kedisi başarılı bir avcı ve sokak yaşamına uygun bir kedi değildir.

İran kedisi nasıl bir kedidir denildiğinde şunlar sıralanabilir;

• Rahat bir kedidir, sakindir.
• Çok kalabalık ve gürültülü ortamları sevmez.
• Bakıcısını çok sever ama yabancılarla arası pek iyi değildir.
• Sevilmekten çok hoşlanır.
• Çok oyun oynamaz, enerji seviyesi düşüktür.
• Biraz yavaş öğrenir ama eğitilmez değildir.
• Sosyal bir kedi değildir, ilgi için yalvarmaz.
• İyi bir avcı değildir.
• Ev için ideal bir kedi cinsidir.

İran kedilerinde sık görülen sağlık sorunları

İlgi gördükleri, sağlıklı beslendikleri ve evde yaşadığı sürece İran kedileri son derece sağlıklı bir yaşam sürebilir.

Ortalama yaşam süreleri 10-17 yıldır.

Basık yüzlü İran kedilerinde en sık görülen sağlık sorunu yüz yapısı nedeniyle yaşanan solunum problemleridir. Buna “Brakisefalik Solunum Sendromu” adı verilir ve nedeni küçük burun delikleridir.

Baş ve buna bağlı çene yapısı nedeniyle diğer kedi türlerine göre daha sık diş problemleri yaşarlar. Zaman içinde ağzın üst kısmı geri çekilerek alt çene öne çıkabilir.

Gözleri büyük ve çıkık olduğu için epifora olarak bilinen “gözlerin aşırı sulanması” yine İran kedilerine özgü sağlık sorunları arasındadır.

Bu ırkın gözlerinde Progresif retina atrofisi adında İlerleyici retina tembelliği görülür. İran kedisi ırkında kalıtsal olarak görülen bir hastalıktır. Hızlı ilerleyen retina tembelliği 15 haftalığa varmadan kalıcı körlüğe evrilebilir.

Böbreklerde yoğun kist oluşumu nedeniyle zaman içinde bu organın işlevini yitirmesi olan “Polikistik Böbrek Hastalığı” bu ırkta en sık görülen kalıtsal hastalıktır. Bu hastalığın belirtileri genellikle ilerleyen yaşlarda (7-10 yıl) ortaya çıkar ama daha erken de görülebilir. En sık rastlanan belirtileri; su tüketiminin aşırı artması ve buna bağlı sıklaşan idrara çıkma, mide bulantısı ve kusma, kilo kaybı ve idrarda kandır.

Mesane ve idrar yolu enfeksiyonları İran kedileri arasında yaygındır. Mesane taşı oluşumuna yatkın bir ırktır. İdrar yolu enfeksiyonları erkek kedilerde daha sık görülür.

İran kedisi bakımı

İran kedisinin bakımında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar var ve bunların başında düzenli kürk bakımı geliyor.

Kürk bakımı

Uzunluğu 10-15 cm’e kadar ulaşan tüylerin bakımına vakit ayırmanız şart. Zaten İran kedisi bakımı ile ilgili en büyük sorun tüyler. Özellikle mevsim değişimlerinde tüyleri kısaltmak iyi bir fikir olabilir.

Hatta tüy bakımı çok vakit aldığı için, kısa tüylü İran kedisi melezlerinden biri olan Exotic Shorthair cinsi kediler için “tembel insanların İran kedisi” denir.

Eğer kedinizin kürkünde düğümler istemiyorsanız onu her gün taramalısınız.  Sık taramanıza rağmen özellikle derisinin katlandığı bölgelerde, bacaklarının vücuduyla birleştiği yerlerde veya kulak arkalarında düğümler olabilir. Bu düğümlerden kurtulmanın en kısa yolu o tüyleri (çok dipten değil) kesmektir. Düğümlerin sayısı fazlaysa kedinizi banyoda şampuanladıktan sonra geniş aralıklı dişleri olan bir tarakla bu düğümleri çözmeyi deneyebilirsiniz.

Ayrıca arka bölümde dışkıyla temas eden bölgelerdeki tüylerini kısa tutmak hayvanın daha hijyenik kalmasını sağlayacaktır.

Bu kadar tüy tabii ki ev içindeki tüy sorununu da beraberinde getiriyor. Eğer kedinizi düzenli olarak fırçalamazsanız 1 hafta içinde evde ikinci bir kedi yapacak kadar tüy birikebilir.

Kediler kendi kendilerini temizlemekte son derece başarılı olmakla birlikte İran kedisinin dünyaca meşhur tüyleri bunu kedi için de zorlaştırıyor. Ulaşamadığı bölgeler kısa sürede düğümleniyor. Ayrıca midesinde biriken tüyler bir süre sonra kusmasına neden oluyor.

Bu yüzden kedinizi yavru döneminden itibaren en azından haftada bir banyo yapmaya alıştırmalısınız. Banyo, özellikle sıcak havalarda onun rahatlamasını sağlarken sizinde ev içinde boğuşacağınız tüy miktarını önemli oranda azaltacaktır.

Banyonun ne sıklıkta yapılması gerektiğini etkileyen birkaç faktör var. Eğer kediniz ara sıra dışarı çıkıyorsa daha sık yıkamanız gerekebilir. Ayrıca yaşlanan İran kedilerinde kendi kendine bakım azaldığı için kürkünde daha sık düğümler oluşabileceğinden banyo sayısı artırılabilir. Tabii çok sık yıkamanın da hayvanın cildini tahriş edebileceğini, kedilerde kepek gibi sorunlara yol açtığını unutmamak lazım.

Başta da söylediğim gibi tüy dökmenin zirve yaptığı mevsim değişimlerinde profesyonel bir hayvan kuaförüne götürerek tüylerini kısaltmanız tüy toplamak için harcayacağınız vakti size geri kazandırabilir.

Beslenme

İran kedisi için özel bir diyet şart değil. Ancak çok sakin yapıları ve genel olarak fiziksel aktiviteyi pek sevmedikleri için kilo almaya eğilimli bir ırk.

Kedinizin ideal kilosunda kalması için protein ağırlıklı, orta miktarda lif içeren ve az miktarda karbonhidrat ve yağ içeren mamalar uygun olacaktır.

Özellikle kısırlaştırdıktan sonra kilo almasını önlemek için mama kabını ağzına kadar doldurmak yerine günde 2-3 kez belirli miktarda mama vermeye özen gösterin.

İran kedileri yüz yapıları nedeniyle bazen şekli veya büyüklüğü farklı olan mamaları yemekte zorlanabiliyor. Eğer yeni mama değişimi yaptıysanız ve kediniz normalden daha az yiyorsa diğer olası sebeplerin yanında sebebi bu da olabilir.

Tüyleri çok uzun olduğu için tüy topağı sorunu bu ırkta yaygın olarak görülür. Midede biriken tüy sorununu hafifletmek için özel olarak üretilen mamaları veya mama takviyelerini deneyebilirsiniz.

Beslenmesi ile ilgili dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli nokta ise mama kabı. İran kedileri yüz yapıları nedeniyle derin mama kaplarını kullanmakta pek başarılı değil. Olabildiğince sığ ve standart kaplara göre biraz geniş bir mama kabı almanız kedinizin yemeğini yemesini kolaylaştıracaktır.

Göz bakımı

Yukarıda da belirttiğim gibi gözlerin aşırı sulanması olan “epifora” İran kedilerinde sık görülen bir sorun. Irkın gözleri ekstra bakım ve dikkat gerektiriyor.

Burun ve gözlerin çevresindeki tüylere yapışan ve kuruyan gözyaşları temizlenmezse hayvanı rahatsız edebilir. Bu bölgeleri temiz bir bezle ve az miktarda suyla ıslattığınız bir parça pamukla düzenli olarak silebilirsiniz. Temizlik için alkolsüz, bebekler için üretilen ıslak mendillerden de kullanabilirsiniz.

Kedinizin gözleri her zamankinden fazla sulanıyorsa bir göz damlasına ihtiyacı olabilir.

İdeal koşullar

Basık yüzlü İran kedilerinin solunum problemlerine yatkın oldukları için ortam sıcaklığına karşı hassastırlar. Bu kediler için ideal sıcaklık 22-24 derece arasıdır.

İyi bir avcı olmadıkları için sokağa çıkmaya uygun bir ırk değildir. Bu nedenle sadece ev içinde kalmaları daha uygun olacaktır. Kontrol edebildiğiniz bir açık hava ortamı varsa arada bir sizin gözcülüğünüzde dışarı çıkabilir.

Kediniz sağlıklı beslendiği sürece kürkü canlı, parlak ve sağlıklı görünecektir.

Dünyanın en geniş safkan kedi ırkları sicil merkezi olan Cat Fanciers Association, Fars kedisi ırkını 2017, 2018 ve 2019’da dünyanın en popüler dördüncü kayıtlı ırkı seçti. (2020 henüz açıklanmadı.)

Sevimli, rahat, sakin ve sevecen İran kedisinin dünyanın en popüler kedi ırkları arasında olması gayet normal.

Diğer bazı ırklarla kıyaslandığında daha çok bakım gerektirse de sakin huylu bir yol arkadaşı olan İran kedileri kesinlikle buna değer.

Ayşe

Hayvanlara fısıldar. Aslında tam olarak fısıldama diyemeyiz, bildiğin sohbet eder onlarla. Sokakta yaşayan hayvanlara bakar. Kendisi pire uzmanıdır.